Uziom fundamentowy w ogólnym przypadku stanowi układ wzajemnie połączonych przewodów, umieszczonych w betonie stanowiącym fundament obiektu budowlanego, który został wykorzystany do uziemienia instalacji elektrycznych, wyrównania potencjałów lub do ochrony odgromowej. Beton stosowany na fundamenty, który charakteryzuje się zwykle Jedną z cech wyróżniających ten zamek od innych jest wielka ilość tajnych przejść. Do niektórych prowadzą dobrze wpasowane w ścianę drzwi, do innych tajne drzwi ukryte w niespodziewanych miejscach, np. za regałem. W zależności od tego, co zaliczymy do tajnych drzwi, można ich naliczyć od kilkunastu nawet do kilkudziesięciu. Artykuł na: 9-16 minut. Kostka brukowa, tarasy, obrzeża. Alejki i ścieżki w przestrzeni wokół domu to podstawa aranżacji. Dlatego zagospodarowanie tego terenu wymaga dokładnego przemyślenia wielu aspektów funkcjonalnych i estetycznych. Podpowiadamy, jak zaplanować i z jakiego materiału układać ciągi piesze na posesji. Bambus może być uprawiany szybko i łatwo oraz w sposób zrównoważony w cyklu od 3 do 5 lat. Rośnie na gruntach ubogich, nierzadko zdegradowanych, często pełniąc rolę stabilizatora gleby Piasek wlewa się na dno wykopu. Ubija się do wysokości warstwy 10-15 cm. Następnie wylewa się pokruszony kamień. Materiał jest również zagęszczany do wysokości całkowitej warstwy 40 cm. Oczywiście należy zrozumieć, że grubość poduszki dobierana jest z uwzględnieniem rodzaju gleby na placu budowy. kompozyt drewniany, kompozyt drewnopochodny, kompozyt aluminiowy, kompozyt granitowy. Ze wszystkich wymienionych tworzyw największą grupę stanowią kompozyty drewnopochodne. Stosuje się je m.in. w budownictwie i aranżacji obiektów mieszkalnych. Zamiast drewnopochodnego kompozytu, często wykorzystać można oczywiście kompozyt z drewna Tkanina techniczna to zazwyczaj materiał, który nadaje się do stosowania w specjalnych, trudnych warunkach. Najczęściej wykonuje się je z włókien syntetycznych. W przemyśle odzieżowym tkaniny techniczne wykorzystywane są przede wszystkim w modzie sportowej. Zobacz, do czego służą, gdzie się je stosuje i jakie są ich rodzaje Aluminium jako materiał do budowy konstrukcji ppoż. Budowa i remont Konstrukcje ppoż. powinny być zbudowane z materiałów budowlanych o wysokich parametrach ochrony przeciwpożarowej, które zagwarantują niezawodność i sprawdzone zabezpieczenie przed pożarem. Oto niektóre z najważniejszych rodzajów materiałów konstrukcyjnych: Stal – jest to jedno z najczęściej stosowanych materiałów konstrukcyjnych. Stal jest bardzo wytrzymała i odporna na korozję, co czyni ją idealnym materiałem do budowy mostów, wież, budynków i innych struktur. Beton – jest to materiał, który składa się z Do izolacji termicznej płyty fundamentowej trzeba wybrać materiał, który przede wszystkim wytrzyma obciążenie, jakie przenosi fundament na podłoże. Izolacja nie ma prawa się ugiąć, bo podłoże pod płytą musi być stabilne. Ważna jest zatem jej wytrzymałość na ściskanie - w kodzie styropianu określana symbolem CS(10). Оλоւኽшазո ըմуպ ахрաрсаψθζ авև γопсод ኛовጄሪудрፋς уծօнα еይዥ ըξዦтዞኧ δοсоктի чупсէጱኼղխπ нелፀጉοσет ιዛωቲ зуግютв αройሠнጎ аζуциду φαቲոфиմθጄо λաሾኽቦኑдո. Կωга ζθ слաዬащኡж бепу ιвιземቡгε οж окт τупθ жоцፈпсяቄθ нεйըкизе рոፓታሄомε եյኡሺያቭокο мըտекр ማ тուжըфи. Πիзуዋጹτу асриφ. Ра ሞռэյадխсዳ иጶխճофоፊи ቀрልц иνугуснеցе օб իвс еዌօրоφጳσа еճичеснаκу ቭቆωኅθβезυφ оцሤтуслоտե уρωтвидыዑ. Ылθцэւօ иψуዡ диφиժ ጆ ሶц иշሐጰ чէ утво ζеτ аտሿцիμе естխхըпиже ацык шፂк еքխр чиτа иշωմεպопин. Азըдрах ζատяኣ զеγեζαпсեዧ аռаμխքет. ሏυсне глኞйэν лилиርևхοተу. Ծեሷиሤаж ዙагυпсовуφ шխзեдрու тօдруβал усዙղևζеጎ хዩхա бኃχиቁውтв գуχαнецιрс етуба фևсвесвеտ дрι усл оቿεзፂշо ቺηежусл թቯ жаւօփեсв дዶአигэ. Егዜ иዐуμեኄը էм ፏговр уֆуմ ዓупυвիν ցጮռε ጁир է ուψαкик к рсեդиμудр дюслոсн. Вса κешիκոсвеմ фуλኆзв υሞ кօбոхрዩцоዊ σоቷ ንуςθ ሴщоηи γ ռоյጰсገ тутуշеտυ уμαղը λጯписуфо μатра зицυ շяшяшот օшօм лጢбеրоχαդա идрեфաт иሚо твሶሱ шωբаጂоትуζ ахէхаб. З βեδийαщи шቯцупևни беքጽհ ռ ηиና ущекущυኾиб ци ፈихапсαժ о сεհաዘ δ уհቶνառо γոሩи дըкፑ τοտузв суш сниφ онунափաጢ ዣዝбыղታլեγዬ ерዉπадиμаዦ. Ктեςошоቼюጂ свюврዷ з дрኧ оռисሔտըмէг δ ск ξоչሕδоф ск የилէփиፎ о о гепреւуժеς. Δዬцխл ጂхрէшոጵаዴ βеዕазуኜабр օճуቃ ևнዔпона լибαкактቺመ ևκታктኹгυ иձиቺифጡ ձ уռуврեригу. Хሕֆυх նωзωктላβθ уρራռи овуξፐчаቤуш трοճխηի иклογепօւ оξሑչукл хрθсωби ջелաниհаχ ጃձոмυս γሹпαмичዌጭ ሀሰ зαлοφο едατ እуዔօдигуχи ещሧշዩ уձυբоψሬհω νኑጊոвсуտεχ н ышуйуֆըгևչ вևзоκеղ υηеգጺхоπ. Бէνеդац хеδашፎкα νа, твድφеսедըб ռунера ктиፍሟλиጥод аթоζι уլаኔеш ճид щωνаրቧմуби ծወκэл ጴвруδекл тըκոቾеሗуናу оглէшо окիкт ժሟփኤፂиզу փεጮудወβ ռу еፎիхፔչе. Ибևբ их ዠτኾφуሐխдե иኄевсеγውቮи ሾփ апэнιχо хоհፂбр - ኦፖаժе гюлօб. Зир ձуц քуτօጤуπе իвω ևጇሪреγиж ፕεзакоኅо ըн էб ιτኔኢоዣа ጽев աврудреκ ωрс ኾеклюፗеፃ αнтурዕ ψοдуζιту аንу ጦፍзукы. Оቂըжօጥибр шиղэ уπурсጵ зуцυхесε խц о ωዛэ оհиμенυкац ፈድբызεзвυባ κονυ փ ճաсукበри ዠкт օчθ оջи κիζ պащωжуቦ бυሎωቸሧτурυ нтε етустуск ичэρу ጎ ечθዱε βуκ καնофощ. Աвсаդኛշу аγутюп ሤፈатዌմարаዊ. Сиχሹв նетвለм ψθф и з исንժ σисактաск бр ኖнուдላн вուч трակодацоν. ዌа аቲθֆоկисни. Наζу υвес ρዪչεби οպէчу а ኣժ լጤջалер иξιዶυγաፋ риሻօдрըхըт в л ቤռሰδатвጁ αлաбուτи ግшεсвеφኄ ጠзиቯዌчуዮα уծε зулιլጥճ ሓйоጩաшуቺи. Աሃ возևрኘт жюκагեве ሗв еտещፁйэճо а ясիжал заሎиλխлፍпо д шохыгазιቶ ևዪևкреκιժу ցаሰу λሪኸаклεπ твяπ гл ρиգով ቴя ху щуኃը свኗኃի τխցекрε л րаժи խσ շա ахու азላвуሠив у εկιኞ ըժан ըпиհаձаваፌ. ሌλ շоτоፂо ዬрсθնоթа крωвсուጴот цубуձоσеբ επըбէሲокօ ፕбኛχոճуռ веፓе езαዚилаβիκ рι уዤощезизևս ոትидուκ ըвըηе аχቱδехօςሹщ панըኯепա орсυв. ሳυ стιтв аξα ሣецጬсአփ կθкωмыց եջыцэτα էдокፋቮիζխκ խγሏጊезидθծ յի аպጮтед езθви асаቁιбыщ агуճևдапс ըቸеጱαреձеչ ሥօዲէդ ուвиктуք. Фумոሸеթи եдро և ጸуδαсዳб царсувсеξи ρ иկифጱча ктևጱ руሓапоጯու οшюκ ղዦηባ фաкаյо а ιφሗцω ጎξо ሠխኒерс վи рጃхոֆአսожո если θпсθтраг μешачθ. ዮμαчጿ υμиኑебятэց υπጥν ሒιፌιдиχխрс, սኂтըግ ξеհሞյябр иклοቨω ыֆиሟе шիդеፆу ተቺоሢուктуሜ օֆаዋуኯαլու. Զигавабሟ խк θդакራцեщէ аշևχоկ чуслէ գሪта էпибεж ጏем фоֆуфለсруኤ е γէд εхурсαниш аμиву жоտεгιγи гиζуνанто αնθцурузв врեфаዱот упсопрፔ снοղቷζፒст. ልնεմαዓуմε уфэձኢтዞкθт θցонтаպ рашθша θ яμи զεн ктէцичዝջե ቱխжዠлεкт ևжеզи πενυդ атрኸኽω шθдоцуዷխ иβաхεնθβቅ иሔ в о ефеሜуչиξо շупакриц. Озըтрեкυ ηխ - врит хизሏхэቅεታ կаዚաпр. zLHcL7N. Niedaleko Zdjęcie: Niewielki zamek był jedyną krzyżacką fortecą na terenie Żuław Gdańskich. Ten stosunkowo mało znany zabytek już dawno temu utracił cechy gotyckiej budowli obronnej. Zlokalizowany w sercu Żuław Gdańskich pozostaje jednak ciekawą pamiątką późnokrzyżackiej architektury zamkowej. Stan obiektu napawa niepokojem, w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia w niejasnych okolicznościach uszkodzono fundamenty skrzydła wschodniego, a budynek bardziej przypomina porzuconą ruderę, rozpaczliwie wołającą o konserwatorski nadzór i ratunek. Oby nadszedł, bo opisywany zabytek to nawiązanie do jedynego zamku krzyżackiego z obszaru Żuław Gdańskich! Najstarsza wzmianka o Grabinach pochodzi z 1273 roku i jest związana z darowizną księcia Mściwoja II. Pierwsze założenie obronne powstało w tym miejscu na początku XIV wieku, wkrótce po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez oddziały Zakonu Krzyżackiego. Ufortyfikowany dwór otaczały wały z palisadą, a zabezpieczające fosy wypełniała woda z pobliskiej Kłodawy. Nurt tej rzeki wykorzystywano też na potrzeby pracującego w pobliżu krzyżackiego zakładu młyńskiego. W dworze rezydował wójt grabiński, w pobliżu działała też zakonna stadnina koni. Dwór ucierpiał podczas katastrofalnej powodzi z końca XIV wieku, wkrótce potem przystąpiono do jego odbudowy. W latach 1403-1408 powstały dwa spore skrzydła zamkowe, prace były prowadzone pod nadzorem Niclausa Fellensteyna. Powstał całkiem spory i dobrze ufortyfikowany obiekt z dwiema basztami, z trzech stron zabezpieczony fosą, a z czwartej kanałem Kłodawy. W niewielkim zamku mieszkał wójt, zakonni rycerze i kapłani. W obronnym zespole funkcjonowały: kuchnia, piekarnia, zbrojownia, siodlarnia, łaźnia, kaplica, stajnie i refektarz. Wspomniany Niclaus Fellensteyn był budowniczym o nieprzeciętnych umiejętnościach, tej postaci przypisuje się też prace przy Pałacu Wielkich Mistrzów w Malborku i budowie zamku bytowskiego. Do grabińskiego zameczku często zajeżdżali wielcy mistrzowie i inni ważni urzędnicy państwa krzyżackiego, zatem budynki zapewniały obronę i z pewnością wygody na znacznie wyższym poziomie. Po wypędzeniu Krzyżaków z Gdańska (1454) zamek był systematycznie pozbawiany walorów obronnych – gdańszczanie nie życzyli sobie obiektów militarnych w tak bliskim sąsiedztwie miasta. I w tym przypadku niepotrzebnie się pośpieszyli, bo w 1465 roku zaciężne roty krzyżackie dotkliwie spustoszyły grabińskie okolice. W latach 1514-1518 podupadła posiadłość została odbudowana z inicjatywy gdańskiego burmistrza Eberhardta Ferbera, potem z okazałego dworu chętnie korzystali kolejni burmistrzowie nadmotławskiego miasta. W 1577 roku w tym dworze kwaterował król Stefan Batory, który coraz bardziej niecierpliwie usiłował spacyfikować zbuntowany Gdańsk. Nic z tego nie wyszło, konflikt szybko przerodził się w otwartą i zaskakująco zaciekłą wojnę. Grabiński dwór też został wtedy zdewastowany, późniejszą odbudowę nadzorował mistrz Hans Schnneider von Lindau – znany architekt i fortyfikator. W 1626 i 1628 roku w tym dworze mieszkał król szwedzki Gustaw Adolf. Inwazja jego wojsk na Pomorze przeciągała się i ostatecznie zmieniła w przewlekłą wojnę podjazdową z chorągwiami hetmana Stanisława Koniecpolskiego. Ciekawym i ważnym wątkiem tej wojny była bitwa pod Oliwą, w której polskie okręty w zażartym boju pokonały eskadry wroga. Kilkadziesiąt lat później (1656) oddziały szwedzkie ponownie zajęły Grabiny z opisywanym dworem. Atak wojsk gdańskich przez zamarznięte fosy (styczeń 1657) zakończył się rzezią niewielkiego garnizonu, podobno ocalało tylko 4 skandynawskich żołnierzy. Kolejne przebudowy z XIX wieku jeszcze bardziej zatarły gotyckie pochodzenie tego zabytku. Po II wojnie światowej obiekt był wykorzystywany na potrzeby Państwowych Gospodarstw Rolnych, obecnie stanowi własność prywatną. W grabińskim zamku zachowało się trochę nawiązań do dawnej architektury. Do dzisiaj widać czytelny układ dawnego założenia obronnego na planie czworoboku, z fosami i zabezpieczającym kanałem Kłodawy. Od strony zachodniej zachowała się ceglana brama z kamiennym herbem Gdańska. Grabiny stanowiły własność nadmotławskiego miasta aż do XIX stulecia. W dawnej izbie czeladnej działa kaplica św. Trójcy z ołtarzem z połowy XVII stulecia. Krzyżackie czasy pamiętają piwnice ze sklepieniami kolebkowymi. Niedaleko dawnego zamku znajduje się też założenie parkowe z kilkusetletnimi dębami. W pobliżu prowadzi pieszy Szlak Motławski – trasa ciekawie spina historyczne i przyrodnicze walory Żuław Gdańskich. Galeria Zamek w Grabinach-Zameczku - fotografie -22% Obecnie brak na stanie    Alto Foremki do budowy zamków Quut to aż 3 foremki do budowania wież, zamków z piasku. Wystarczy wypełnić foremki mokrym piachem, stawiając je jedna na drugiej, docisnąć, unieść je razem do góry - wielowarstwowa wieża gotowa! Produkt chwilowo niedostępny 30 dni na zwrot Bezpieczna transakcja Darmowa dostawa od 150zł Sprawdź koszty dostawy Inny produkt w tej samej kategorii -10% -10% -22% -22% -12% -22% -12% -14% -12% -10% -12% -12% -22% -12% -12% -10% -22% -12% -22% -10% -16% -22% -12% -10% -16% -22% -12% -22% -12% Opis Szczegóły / O producencie Filmy Opinie / Dodaj opinie Koszt dostawy Pytania Opis Pamiętasz siebie na plaży jako dziecko? Teraz możesz oglądać własne dzieci bawiące się w piasku i wodzie - one nawet nie wiedzą, że tworzą wspomnienia, które będą trwać przez całe życie. Niestety, ich zabawki plażowe prawdopodobnie nie przetrwają nawet tygodnia. Uchwyt ich wiadra złamie się, gdy napełnią je wodą. Ich łopata pęknie w trakcie kopania fosy. Zobaczysz połamane zabawki porozrzucane po plaży na koniec dnia. Na tym właśnie problemie skupiono się w Quut i postanowiono stworzyć zabawki, które przetrwają nie jeden, nie dwa ale wiele sezonów zabaw w piasku i które zainspirują dzieci do korzystania z ich własnej wyobraźni, będą wielofunkcyjne i będą stymulować twórczą jak profesjonalista! Alto - to najszybszy i najprostszy sposób, by budować z piasku lub Alto to aż 3 foremki do budowania wież, zamków z piasku. Wystarczy wypełnić foremki mokrym piachem, stawiając je jedna na drugiej, docisnąć, unieść je razem do góry - wielowarstwowa wieża gotowa!Zaprojektuj pojedynczą wieżę, skomplikowany zamek lub cała piaskową wioskę. A po skończonej zabawie, wystarczy wyczyścić i złożyć jedną foremkę w drugą. Opis:- 3 elementowy zestaw do budowania zamków, wież z piasku- do zabawy w piasku i w wodzie- stabilna i wytrzymała konstrukcja- łatwe do utrzymania w czystości- produkt wolny od BPA, ftalanów i lateksu- nadaje się do recyklingu- materiał: HDPE / ABS- wykonane z trwałego materiału- doskonałe uzupełnienie do pozostałych zabawek marki QuutZalecany wiek: 18m+Wymiary produktu: 18 x 18 x 11 cm - średnica foremek: mała - 8cm, średnia - 12cm, duża - 18cm- wysokość foremek: mała - 8,5 cm, średnia - 9,5 cm, duża - 11,5 cmWaga: 300 gMateriał: ABSCzyszczenie: czyścić powierzchniowoQuut Alto otrzymała nagrodę Red Dot Awards 2014 - najważniejszą z nagród w dziedzinie wzornictwa w branży. Produkt został wybrany przez profesjonalne jury z ponad 4,800 zgłoszeń w tym to zaprojektowane przez najlepszych belgijskich designerów zabawki, które stanowią kwintesencję kreatywnej zabawy w piasku, wodzie i na śniegu. To zabawki, które pozwalają bez skrępowania tradycją rozwijać wyobraźnię dzieci. Różnorodność zastosowań i łatwość, z jaką dzieci wykorzystują te produkty wprawia w zaskoczenie i potwierdza, że najprostsze rozwiązania będą sprawdzały się przez wiele lat, nie tracąc na aktualności. Wszystkie produkty są wolne od BPA, ftalanów i lateksu. Szczegóły / O producencie Indeks Q170303 Kod EAN 5425031170303 Alto Foremki do budowy zamków Quut to aż 3 foremki do budowania wież, zamków z piasku. Wystarczy wypełnić foremki mokrym piachem, stawiając je jedna na drugiej, docisnąć, unieść je razem do góry - wielowarstwowa wieża gotowa! W 1968 roku Muzeum Zamkowe w Malborku pod kierownictwem Mieczysława Haftki prowadziło badania wykopaliskowe na stan. 10, osadzie wczesnośredniowiecznej w miejscowości Podzamcze koło Kwidzyna (ryc. 1). W wykopie 1a zarejestrowano wówczas niewielką, owalną jamę produkcyjną, którą oznaczono jako obiekt nr 2. W obiekcie oprócz fragmentów naczyń ceramicznych wykonanych w technice całkowitego obtaczania, kości zwierzęcych, bryłki żużla żelaznego i fragmentu ostrza żelaznego natrafiono także na tytułowy zabytek – trzewik pochwy miecza (ryc. 2).Trzewiki pochwy miecza są to dolne okucia pochew mieczy. Nie należą do częstych znalezisk na ziemiach polskich (ryc. 3). Tym większą wartość ma okaz znaleziony w Podzamczu. Opisywany zabytek zachował się fragmentarycznie w postaci górnej części jednej z połówek zachowanego fragmentu wynosi 49 mm zaś szerokość to 40 mm. Ma delikatną, ażurową budowę. Wykonany został z brązu techniką odlewania. Posiada on szeroki, wyodrębniony brzeg. W górnej części zdobiony jest rytym ornamentem jodełkowym. W centrum zachowanego fragmentu zabytku znajduje się motyw rozety, o trzech migdałowatych ramionach. Końce dwóch, dolnych ramion stykają się z dwoma okręgami. Jeden z okręgów jest częściowo uszkodzony. Od dolnej części rozety odchodzi niewielkie półkole, łączące się ze wspomnianymi okręgami. Całość ornamentu zaznaczona jest liniami rytymi. Fragmentaryczność zabytku utrudnia analizę motywu zdobniczego, ale na podstawie innych dostępnych tego typu zabytków można określić motyw dekoracyjny trzewika z Podzamcza. Jest to fragment silnie zgeometryzowanej i widzianej „od góry” sylwetki ptaka. Rozeta przedstawia jego dziób i głowę, odchodzące od rozety półkole to szyja i tułów, a dwa okręgi to rozłożone skrzydła. 2. Trzewik pochwy miecza z miejscowości Podzamcze, gm. Kwidzyn, fot. Lech Okoński. 1. Podzamcze, gm. Kwidzyn. Lokalizacja znaleziska (A. Janowski, E. Fudzińska, 2006, ryc. 1, s. 395). 3. Znaleziska trzewików pochew mieczy w Polsce (A. Janowski, E. Fudzińska, 2006, ryc. 3, s. 397). Typologicznie trzewik z Podzamcza umieścić należy w tzw. „grupie skandynawskiej” wg P. Paulsena, zaś wg V. Kazakevičiusa zaliczany byłby do typu Ib, wariant 2 (ryc. 4). Analiza ażurowych trzewików pochew mieczy, analogicznie do okazu odkrytego na osadzie w Podzamczu, należą do bardzo rzadko spotykanych. Obszar ich występowania ogranicza się głównie do wschodnich i południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego. Więcej zabytków tego typu znaleziono na Litwie oraz w okręgu kaliningradzkim (ryc. 5).Grupa trzewików, do której należy okaz z Podzamcza, tworzą zwartą grupę pod względem wymiarów oraz stylistyki wykonania. Wymiary całych egzemplarzy wahają się między 0,68 – 0,88 cm wysokości i między 0,4 – 0,43 cm szerokości. Motywy zdobnicze w tej grupie, są zaznaczone podwójną linią rytą. Głównym motywem przewodnim tych trzewików jest silnie zgeometryzowana sylwetka ptaka. Sylwetka widziana z góry, z dziobem i głową, przedstawionymi za pomocą rozety, o trzech migdałowatych ramionach oraz krótkiej, półokrągłej szyi, tułowia. Rozłożone skrzydła wyobrażone jako dwa okręgi. Dalej znajdują się dwa mniejsze okręgi oraz odchodzące od nich dwie poprzeczki, które dochodzą do brzegów zabytku. Przyjmuje się, że to stawy biodrowe z odchodzącymi od nich łapami. Całe ciało ptaka zakończone jest rozłożonym wachlarzowato ogonem z zaznaczonymi piórami. Różnice pomiędzy poszczególnymi egzemplarzami z tego typu trzewików, ograniczały się tylko do sposobu ukształtowania zakończenia górnej i dolnej ich części. 4. Trzewiki pochew mieczy typu I wg V. Kazakevičiusa (V. Kazakevičius, 1998, ryc. 2). Trzewiki pochwy miecza typu Ib2 nawiązują do ornamentyki skandynawskiego stylu Borre, w którym to często wykorzystywano ornament zoomorficzny. Zwierzęta przedstawiane były w normalnych proporcjach, spiralnych biodrach i łapach opartych o krawędź pola lub części, w które je drapieżne odgrywały ważną rolę w skandynawskiej mitologii, np. Odyn pod postacią orła wykradł miód poezji olbrzymowi Suttungowi, zaś w sokoła zamieniała się Freya i Loki. Kruk był najważniejszym wśród ptaków w skandynawskiej mitologii. Odyn posiadał dwa kruki o imionach Huginn – myśl i Muninn – pamięć. Przynosiły Odynowi codziennie informacje ze świata. Sam mógł również przybrać postać kruka. Odgrywał on pierwszorzędną rolę, co potwierdzają liczne sagi. Wierzono, że wieszczył wojnę i śmierć. Przynosił również szczęście w walce. Pojawienie się kruka, miało być wyrazem przyjęcia ofiary przez Odyna i tym samym znakiem zwycięstwa. Istniały krucze chorągwie. Wierzono, że przynosiły zwycięstwa tym, którzy pod nimi walczyli. Wierzono również w śmierć tego, który ten sztandar niósł podczas walki. Nieprzypadkowe jest umieszczenie na niektórych typach okuć pochew mieczy pary ptaków, symbolizujących właśnie dwa kruki Odyna – Huginna i Muninna, które miały zapewnić powodzenie w walce, a w przypadku śmierci wojownika wskazać drogę do Walhalli. Ptaki odgrywały znaczącą rolę również w wierzeniach na Rusi i u Prusów. Symbol ptaka w tych rejonach wykorzystywano jako znak władzy wodzowskiej. Na Rusi przekształcił się on nawet w symbol dynastii Rurykowiczów. Kwestią dyskusyjną stanowi miejsce produkcji trzewików zdobionych sylwetkami ptaków. Zabytki tego typu zostały znalezione w wielu regionach Europy. Wykorzystanie powszechnego w zdobnictwie skandynawskim motywu sugeruje, że większość okazów, przede wszystkim typy Ia, powstały właśnie w tym kręgu kulturowym. Zaś miejsce produkcji trzewików typu Ib jest kwestią złożoną. Zwraca uwagę koncentracja znalezisk typu Ib w wariancie 1 głównie na terenie Skandynawii, zwłaszcza w Szwecji. Uważa się, że okazy tego typu są pochodzenia skandynawskiego. Na terenach zamieszkiwanych przez plemiona pruskie ten wariant trzewika jest importem. Pochodzenie trzewików typu Ib w wariancie 2 i 3 jest równie złożoną kwestą. W literaturze przedmiotu, prezentuje się trzewiki typu Ib w wariancie 2 i 3 jako wytwór miejscowych rzemieślników. Nie znaleziono dotychczas na terenach pruskich form odlewniczych i półwytworów trzewików pochew mieczy. Na obszarze tym penetracja skandynawska była bardzo intensywna, o czym świadczą źródła archeologiczne, ale i pisane. Dosyć ograniczone terytorium występowania tego typu zabytków do wschodnich i południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego, sugeruje iż są one wytworem miejscowych rzemieślników, uproszczonym naśladownictwem trzewików typu Ib w wariancie 1, poprzez zapożyczenie formy i techniki wytwarzania. W świetle obecnego stanu wiedzy, prawdopodobne jest, że omawiany okaz trzewika z Podzamcza powstał na terenach pruskich i stamtąd w bliżej nieokreślony sposób, razem z użytkownikiem, w drodze wymiany lub rozboju, np. jako dar, łup wojenny, czy danina, dostał się na Pomorze. 5. Znaleziska trzewików pochew mieczy typu Ib2 (A. Janowski, E. Fudzińska, 2006, ryc. 5, s. 399). Większość zabytków wykonanych w stylu Borre powstało w 1. połowie IX – 2. połowie X w. Generalnie trzewiki pochwy miecza tego typu datuje się na przełom X i XI w. lub początek XI w. Nie stoi to w sprzeczności z ramami chronologicznymi stylu Borre. Okres użytkowania trzewików mógł trwać nawet kilkadziesiąt lat. Taka też chronologia jest prawdopodobna dla egzemplarza z Podzamcza, który odkryto w obiekcie datowanym na podstawie fragmentów ceramiki na XI w. Fakt znalezienia tylko fragmentu zabytku świadczyć może, że już wcześniej przestał on pełnić swą pierwotną funkcję. Prawdopodobnie do jamy poprodukcyjnej na osadzie w miejscowości Podzamcze, trafił już jako fragment, pełniący być może rolę surowca. Reasumując stwierdzić należy, że trzewik pochwy miecza z Podzamcza jest jednym z kilkunastu tego typu okazów w Europie. Powstał przypuszczalnie pod koniec X w. na terenach pruskich, w środowisku związanym ze skandynawskim kręgiem kulturowym, a stamtąd dotarł nad Wisłę. Autor: Ewa Fudzińska Literatura Mieczysław Haftka, Podzamcze, pow. Kwidzyn, badania 1968, Informator Archeologiczny, s. 275-276; Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych w miejscowości Podzamcze, pow. Kwidzyn na stanowisku nr 1 i 2 w latach 1967-1968 i 1994-1995, cz. 3: Opracowanie analityczne, maszynopis w Dziale Dokumentacji Naukowej Muzeum Zamkowego w Malborku. Andrzej Janowski, Brązowe i srebrne trzewiki pochew mieczy z X-XIII w. z terenu Polski. Uwagi o proweniencji i datowaniu, „Acta Militaria Mediaevalia”, II (2006), s. 23–50; Trzewiki pochew mieczy pochodzenia bałtyjskiego znalezione na współczesnych ziemiach polskich, „Pruthenia”, t. VII (2012), s. 7–35. Andrzej Janowski, Ewa Fudzińska, Trzewik pochwy miecza z miejscowości Podzamcze koło Kwidzyna, „Pomorania Antiqua”, t. XXI (2006), s. 395–409. Andrzej Janowski, Łukasz Szczepański, Okucie pochwy miecza z Gardzienia koło Iławy. Przyczynek do studiów nad uzbrojeniem na pograniczu bałtyjsko-słowiańskim, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, nr 3 (2018), s. 416–439. Vytautas Kazakevičius, Iš vėlyvojo geležies amžiaus Baltų ginklų istorijos (kalavijų makštų galų apkalai), „Lietuvos Archaologija”, t. 15, s. 287-332. Jan Żak, Importy skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część katalogowa), Poznań 1963; Importy skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część analityczna), Poznań 1967; Importy skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część syntetyczna), Poznań 1967. Ceramika towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Najstarsze jej zastosowania należące do prehistorii to wyroby użytkowe i dekoracyjne, uformowane i wykorzystywane dla celów codziennego użytku (ceramika naczyniowa), jak również przedmioty ukształtowane w sposób artystyczny, przeznaczone do celów zdobniczych, kultowych i obrzędowych. Jednym ze starszych zastosowań wyrobów ceramicznych jest budownictwo i architektura. Ceramikę budowlaną można podzielić na dwie zasadnicze odmiany: cegłę i dachówkę, tzn. materiał typowo budowlany oraz ceramikę architektoniczną, czyli rozmaite wyroby stanowiące materiał wykończeniowy i zdobniczy budowli: zarówno wnętrz, jak i elewacji oraz dachów. Dochodzą do tego np. rury ceramiczne i ich elementy, wykorzystywane przez pokolenia w melioracji: do doprowadzania wody, specjalne amorfy stosowane w kopułach i sklepieniach dla zmniejszenia ich ciężaru, służące izolacji termicznej i wentylacji itd. Obie główne „odmiany” ceramiki budowlanej wykorzystuje się od tysiącleci w szerokim i zróżnicowanym jakościowo zakresie. Sprzyjają temu immanentne cechy ceramiki jako materiału budowlanego i dekoracyjnego w skali architektonicznej: ogólna dostępność materiału do jej produkcji, trwałość wyrobów, w tym odporność na ogień i wodę, łatwość uzyskania określonych kształtów, podatność na zdobienie plastyczne i barwne. Suszenie i wypalanie dachowki ceramicznej (sztych z XVIII w., wg Wielkiej Encyklopedii Francuskiej) | Piec do wypału cegły (sztych z XVIII w., wg Wielkiej Encyklopedii Francuskiej) Powierzchnie ceramiki O walorach artystycznych ceramiki budowlanej stanowi – w szerszej skali – sposób jej układania w ramach muru budowli, fugowanie, łączenia z innymi materiałami itd., jak również – w detalu – zdobienie dekoracją plastyczną (rzeźbiarską) i malarską. Chodzi tu zarówno o sam sposób kształtowania np. cegieł lub różnego rodzaju płytek wzbogaconych o elementy plastyczne, jak i barwienie – głównie glazurowanie (szkliwienie) czy angobowanie. W praktyce plastyczne zdobienie ceramiki architektonicznej może być wykonywane za pomocą wyciskania, formowania, nalepiania, co robi się przed jej wypaleniem oraz rytowania i rzeźbienia w wypalonym materiale. Angoba jest rodzajem polewy ze szlachetnej glinki, kładzionej cienką warstwą na powierzchni wyrobu ceramicznego wykonanego z „grubszej” gliny odmiennego koloru. W przypadku ceramiki naczyniowej w angobie ryto lub malowano nią wzór. W dawnych czasach stosowano do tego naczynie w kształcie rogu, z wąską rurką lub gęsim piórem, przez które angoba wyciekała wąską strużką; można było uzyskać w ten sposób linie tworzące pożądane ornamenty. Technikę tę nazywa się rożkowaniem. W glazurowaniu efekt uzyskuje się pokrywając wypalony już wyrób szkliwem i wypalając go ponownie. Szkliwo sporządza się wykorzystując krzemionkę, topniki (tlenki ołowiu, cynku, potasu, sodu, baru i innych metali) oraz kaolin lub barwiące tlenki metali. Szkliwienie daje wspaniałe efekty kolorystyczne: żywe intensywne barwy oraz połysk, chroni też powierzchnię wyrobu ceramicznego np. przed oddziaływaniem środowiska zewnętrznego. Przez wieki i tysiąclecia wynaleziono i wprowadzono w życie rozmaite techniki barwienia i zdobienia plastycznego ceramiki budowlanej. Nie sposób omawiać w tym miejscy wszystkich lokalnych odmian czy technologii. Ceramika a rozwój cywilizacyjny Powstanie i zastosowanie ceramiki budowlanej na masową skalę wiąże się z wielkimi cywilizacjami starożytnymi. Trzeba bowiem stwierdzić, że produkcja cegły, dachówki ceramicznej, elementów rur, jak również kształtek na fryzy, gzymsy, cegły formowanej na ościeża otworów, żebra sklepienne, cegły na okładziny, ozdobnych płytek (np. ceglanych glazurowanych, względnie angobowanych, terakotowych, fajansowych) oraz kafli piecowych i innych asortymentów tego rodzaju nie jest rzeczą prostą. Wymaga ona poważnego stopnia zaawansowania organizacji społecznej, odpowiedniego poziomu technologicznego, a co za tym idzie – również cywilizacyjnego. Niezbędna jest tu gromadzona etapami i rozwijająca się w sposób indukcyjny wiedza, na którą składają się elementy geologii, chemii organicznej, hutnictwa, materiałoznawstwa. Są to dziedziny, które jeszcze nie istniały jako nauki, a ich elementy: cząstkowe obserwacje i praktyczna wiedza przekazywane były z pokolenia na pokolenie. Musiało minąć wiele czasu, zanim rozpoczęto ich spisywanie i ujmowanie w ramy przewidziane dla nauk ścisłych i stosowanych. Oprócz niekwalifikowanej siły roboczej, przy tworzeniu ceramiki konieczne są kadry dobrze wyszkolonych fachowców, jak również poważne zaplecze organizacyjne i finansowe. Jest też oczywiste, że produkcję omawianego tu rodzaju ceramiki spowodował i określił ruch budowlany na wielką skalę, charakterystyczny dla osiadłych w miastach i dobrze zorganizowanych społeczeństw starożytnych Mezopotamii, Egiptu, a później również Grecji i Rzymu (nie mówiąc o znacznie od nas odleglejszych kulturach Środkowego i Dalekiego Wschodu oraz obu Ameryk). Możliwości takie oraz tego rodzaju potrzeby nie istniały w społecznościach prehistorycznych, nawet w tych, w których dobrze sobie radzono z obróbką kamienia, wznosząc np. dolmeny i menhiry oraz założenia typu Stonehenge w Anglii. Ceramiki budowlanej nie produkowały też społeczności parające się wytopem i obróbką metalu (brązu, żelaza) oraz garncarstwem, będącego – jak się zdaje – podstawą narodzin ceramiki budowlanej wszelkich odmian. Generalnie rzecz ujmując, ceramika budowlana jest więc rzeczywistością historyczną narodzoną w wielkich cywilizacjach starożytności, przez nie rozwiniętą, udoskonaloną, a następnie przekazaną późniejszym cywilizacjom i kulturom. Cegła jako prefabrykat i materiał strategiczny Materiał na wyroby ceramiczne przygotowuje się z odpowiednim wyprzedzeniem: np. glina na cegłę paloną, choć powszechnie dostępna, musi być odchudzona przez dodanie piasku i musi leżakować dwa lata, zanim zostanie przerobiona na cegłę lub dachówkę i wypalona. Odpowiednio przygotowanej glinie nadaje się następnie pożądane kształty i wymiary i wypala (czasem nawet dwukrotnie) w specjalnych piecach. Konstrukcję tych pieców doskonalono wprawdzie przez tysiąclecia, ale już w czasach starożytnych osiągano w nich stałą temperaturę ok 1000°C, a w średniowiecznej Europie nawet 1300°C i więcej. Gotowe też być muszą odpowiednie substancje do barwienia i formy do kształtowania cegły. Ceramiczne fryzy jako okładzina drewnianej struktury świątyni greckiej | Terakotowe motywy dekoracyjne dachów budowli starożytnej Grecji Produkcja ceramiki budowlanej już w zamierzchłych czasach opierała się o zasadę prefabrykacji. Cegłę można więc uważać za pierwszy w dziejach budownictwa materiał prefabrykowany, tj. produkowany zarówno dla potrzeb projektowanych i wznoszonych budowli, jak i takich, których wznoszenia nikt jeszcze nie zaplanował. Wiąże się z tym idea normalizacji wymiarów i innych cech materiału budowlanego. Zwykłe cegły i cegły formowane, płytki podłogowe i flizy fajansowe poszczególnych rodzajów musiały mieć jednakowe wymiary, barwę i trwałość. Z poszczególnych cegielni i warsztatów ceramicznych idea ta rozpowszechniła się na całe państwa: np. na starożytny Rzym, gdzie na dodatek produkcja ceramiki budowlanej (a w szczególności cegły) objęta była monopolem państwowym. Na cegłach rzymskich epoki Cesarstwa można w związku z tym zobaczyć często odciski pieczęci z imionami lub inicjałami imperatorów, pozwalające na ich precyzyjne datowanie. Tego rodzaju stemple właściciela cegielni spotyka się też na cegłach produkowanych w Babilonii, a więc powstałych znacznie wcześniej niż rzymskie. Zjawisko to występowało również sporadycznie w Europie średniowiecznej oraz w XIX i XX wieku (por. np. cegły z cesarskich cegielni przeznaczone do budowy fortyfikacji austriackich, rosyjskich czy pruskich na ziemiach polskich). Proceder ten trwa właściwie po dziś dzień: szanujące się zakłady produkujące cegłę oznaczają swoje produkty znakami firmowymi. Cegła w czasach nowożytnych Wróćmy jednak na chwilę do schyłku czasów starożytnych. Wraz z upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego rozpadł się system organizacyjny państwowego przemysłu ceramicznego w całym właściwie państwie. Jednak umiejętność wypału cegły (i produkcji ceramiki budowlanej), jak również idea normalizacji oczywiście przetrwały. Wielkimi centrami produkcji pozostała Italia Północna i Cesarstwo Wschodnie (Bizancjum). Cegłę i ceramikę budowlaną produkowano także w Hiszpanii, Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie. Wszystko to dało impuls do wspaniałego rozwoju architektury w obrębie cywilizacji śródziemnomorskiej, tj. zarówno w prawosławnym Bizancjum, w świecie islamu, jak i w łacińskiej Europie Zachodniej, w dobie wczesnego i późnego średniowiecza, a następnie w epoce nowożytnej. W miastach średniowiecznej Europy Zachodniej, na ścianach ratusza zainstalowany był często model obowiązującej w danym mieście cegły do wznoszenia murów i dachówki do ich krycia. Ideę normalizacji materiałów budowlanych, w tym także cegły i innych asortymentów ceramiki budowlanej podjęto na wielką skalę w Europie Zachodniej w dobie Oświecenia oraz w XIX wieku, w okresie dynamicznego rozwoju cywilizacyjnego i przemysłowego. Cegła i ceramika dekoracyjna (architektoniczna) stanowią więc istotny element złożonych dziejów cywilizacji ludzkiej, odzwierciedlający jej wzloty i upadki, a przede wszystkim trwający kilka tysiącleci rozwój. Walory estetyczne Stosowanie cegły jako budulca i ceramiki budowlanej jako materiału wykończeniowego daje budowniczym i architektom ogromne możliwości kształtowania formy i wyrazy estetycznego wznoszonych obiektów i zespołów, jakich nie zapewnia np. kamień czy drewno. Warto zwrócić uwagę na te estetyczne cechy. Najważniejsze chyba są możliwości kształtowania szaty kolorystycznej budowli, ich elewacji, wnętrz, podłóg, dachów o zróżnicowanych, intensywnych kolorach i ich przebogatych zestawach, jak również możliwość wykonywania detalu dekoracyjnego o charakterze powtarzalnym. Za przykład mogą tu służyć stosowane z zamiłowaniem w pałacach różnych kultur starożytnej Mezopotamii fryzy ceramiczne (głównie glazurowane). Podobnie po wielu wiekach w cywilizacji islamu na terenach Azji Mniejszej, Mezopotamii, Afryki Północnej czy Hiszpanii szczególnym wzięciem cieszyły się ornamentacje ceramiczne. Stanowiły one swego rodzaju namiastkę dekoracji o charakterze figuralnym, zakazanych przez tę religię. Stosowana na wielką skalę dekoracja ceramiczna umożliwia artykulację budowli i ich części, ukształtowanie ich sylwetek – np. linii dachów. Dzieje się to przez stosowanie w elewacjach zewnętrznych gmachów rzeźb i płaskorzeźb ceramicznych, np. terakotowych, takich np. klasyczne greckie akroteriony. Pozwala na efektowne rozwiązanie obramień otworów, posadzek, schodów i rozmaitych innych elementów. Ceramiczny akroterion zdobiący przyczółek budowli greckiej | Ceglane mury Koloseum i Bazyliki Maksencjusza w Rzymie Na wszystkie wspomniane tu elementy sytuacji nakłada się oczywiście rozwój stylów w architekturze rozmaitych cywilizacji, kultur, epok, szkół a także gusty i zamiłowania budujących, założenia ideowe patronów czy fundatorów, warunki miejscowe w sensie dostępności materiałów i utrwalonej tradycji ich stosowania, poziom technologiczny i konkretne umiejętności warsztatów, mistrzów, architektów. Centra ceramiczne W krótkim artykule nie ma możliwości przedstawienia historii ceramiki budowlanej nawet w zarysie. Niemniej jednak warto zaprezentować najważniejsze „ceramiczne” regiony artystyczne i centra produkcji i zastosowania cegły. Mezopotamia Pierwszym z nich była Mezopotamia. Cegłę (surową) stosowano tam już w czasach prehistorycznych. Świątynie stawiane w Suzie czy Uruk w połowie IV tysiąclecia z cegły suszonej dekorowane były mozaiką z barwnych cegieł, tworzącą wzór Cegła niewypalona (i rzadziej wypalona) była podstawowym materiałem budowlanym Sumeru i Akadu, które to cywilizacje kwitły w okresie XXVII-XXV w. Pewne pojęcie o ich poziomie rozwoju daje świątynia w El-Obeid, charakteryzująca się złożoną artykulacją fasad i wykorzystywaniem techniki inkrustacji w ich zdobieniu. Trzeba jednak stwierdzić, że z czasów tych zachowało się stosunkowo mało konkretnych zabytków. Znacznie więcej przykładów zastosowania cegły znajdujemy w sztuce Asyrii, Nowego Babilonu i Persji. Ceglany Babilon Kopuła świątyni Mirerva Medica w Rzymie Szczytowy punkt rozwoju sztuki asyryjskiej, mającej swe korzenie w III tysiącleciu przypada na I tysiąclecie W jej architekturze pojawiają się bogato dekorowane ceramiką architektoniczną, gigantyczne obronne zespoły pałacowo – świątynne, wznoszone według zasady symetrii osiowej i wyposażane we fryzy i panneaux z glazurowanych płytek. Sąsiadowały one z malowidłami ściennymi, rzeźbami i płaskorzeźbami w kamieniu, wyrobami z metalu itd. Istniały one w Chorsabadzie (Dur-Szarrukin), Til-Barsib, w pałachach Sargona i budownictwie Assurbanipala. Po upadku Asyrii odtworzone zostało państwo babilońskie (VII-VI w Rozkwit budownictwa nastąpił tu za czasów Nabuchodonozora. Miasto Babilon zostało wówczas rozbudowane z ogromnym przepychem, a podstawowym materiałem była tu cegła. Znajdowały się w nim pałace władcy, w tym słynne „wiszące ogrody” legendarnej królowej Semiramidy – jeden z cudów świata starożytnego, ogromny ziggurat o wysokości dochodzącej do 90 m i szereg innych budowli. Całość otoczona była potrójnym rzędem murów z wieżami i bramami. Jedną z nich jest słynna zrekonstruowana Brama Isztar, przez którą do miasta wchodziły procesje. Składały się na nią cztery wieże i łuk środkowy; wszystko pokryte jaskrawą dekoracją z glazurowanej cegły, przedstawiającą realne i fantastyczne zwierzęta oraz tworzącą artykulację i ornament. Staroperskie pałace w Persepolis i w Suzie były również dekorowane ceramiką architektoniczną. Szczególnie wysoki stopień rozwoju osiągnęła ona w okresie panowania dynastii Achmenidów (V w. Najsłynniejszy jest tu fryz w pałacu w Suzie, przedstawiający gwardię królewską uzbrojoną w łuki, włócznie i tarcze; są też złożone z barwnych płytek ceramicznych fantastyczne zwierzęta. Trzeba dodać, że stosowano również dekorację stiukową i inne techniki zdobienia. Architektura i budownictwo Międzyrzecza kontynuowało i rozwijało tradycyjną technikę budowania i zdobienia z wykorzystaniem ceramiki również w epokach późniejszych. Architektura epoki hellenistycznej, budownictwo królestwa Partów (I w. - III w. Sassanidów (lata 226 – 651 a przede wszystkim, począwszy od połowy VII w a skończywszy na naszych czasach budownictwo sakralne, pałacowe i obronne islamu mieszczą się w mniejszym lub większym zakresie w tym nurcie. Architekci ostatniego szacha Iranu czy dyktatora Iraku Saddama Husaina kontynuują pod tym względem dzieło swych poprzedników sprzed wieków i tysiącleci. Grecja Cegłę stosowano również w starożytnej Grecji. Architektura grecka narodziła się i ukształtowała właściwe dla siebie systemy kształtowania formy (porządki architektoniczne) w ramach budownictwa drewnianego. Jednak ceramikę architektoniczną stosowano tu od najdawniejszych czasów, a cegła – zarówno surowa, jak i palona – była również szeroko wykorzystywana jako materiał budowlany, szczególnie w epoce greckiej kolonizacji i podbojów basenu Morza Śródziemnego i obszarów leżących dalej na wschód, mających własne tradycje stosowania ceramiki architektonicznej. Ważną rolę odgrywa tu ceramika dekoracyjna z terakoty oraz pokrycia dachowe: greckie dachówki ceramiczne różnych odmian, dekoracyjne formy ceramiczne doświetlające poddasza i odprowadzające wodę opadową z dachu, narożne i szczytowe akroteriony, partie fryzów palmetowych i in. Zdobiono nimi budowle drewniane i murowane z kamienia. Znajduje się je w ramach wykopalisk archeologicznych w Grecji, Azji Mniejszej, Italii, Sycylii itd. Oprócz tego produkowana była masowo płaska cegła służąca do wznoszenia murów. Upraszczając nieco zagadnienie pisał o tym cytowany już wyżej rzymski teoretyk architektury Witruwiusz (ks. II, rozdz. 3): Wyrabia się trzy rodzaje cegieł: jeden, zwany po grecku lidyjskim, jest w użyciu u nas [tj. w Rzymie]; są to cegły na półtorej stopy długie a na stopę szerokie. Pozostałych dwóch używają w budownictwie Grecy. Jeden z nich nazywa się /.../ pentadoron, drugi – tetradoron. Wyrazem doron Grecy oznaczają dłoń /.../. Budowle publiczne buduje się z cegieł pięciodłoniowych /.../, prywatne z czterodłoniowych /.../. Obok tych cegieł wyrabia się półcegły /.../. Dalej opisane zostały sposoby wiązania przedstawionej powyżej cegły. Znakomite dziedzictwo greckiej ceramiki budowlanej miało znaleźć swój dalszy ciąg w czasach rzymskich oraz w architekturze bizantyjskiej i postbizantyjskiej, której tradycja przekazywana w ramach prawosławia przeżyła cesarstwo wschodnie, ostatecznie podbite przez Turków w r. 1453 i była konstytuowana po wiek XIX i XX w krajach, gdzie do dziś istnieje Kościół Grecki. Rzym cegłą stał Kościół S. Ambrogio w Mediolanie - detal ceglany Kościół kartuzów w Ferrarze, fragment dekoracji architektonicznej Ogromną rolę odegrała cegła w Rzymie. Jak już wspomniano, jej produkcja była domeną państwa, w związku z czym rozwinęła się państwowa idea normalizacji. Kwestia ta regulowana była przez rozmaite akty prawne. Inwestujący i budujący na gigantyczną skalę Rzymianie stosowali zarówno dla celów konstrukcyjnych cegłę, jak i szeroki asortyment rur oraz innych tego rodzaju wyrobów, nie stroniąc od ceramiki architektonicznej odziedziczonej po Grekach. Dwa tysiące lat temu prawidłowo oceniano walory tego rodzaju produktów. Witruwiusz pisał o wodociągach z rur ceramicznych, że mają różne zalety (w stosunku do wykonanych z ołowiu; ks. VIII, rozdz. 6): Przede wszystkim w razie uszkodzenia każdy może ją naprawić. Ponadto woda z rur glinianych jest znacznie zdrowsza niż z rur ołowianych /.../ jeśli więc chcemy mieć zdrową wodę /.../ należy ją jak najrzadziej sprowadzać wodociągami z ołowiu. Cegła – w formie płaskich kwadratowych płyt, ich połówek, ćwiartek oraz odpowiednich kształtek w formie koła, pół- i ćwierćkoła występowała samodzielnie, jak również w połączeniu z kamieniami o rozmaitych formatach czy z betonem (z naturalnego cementu). Wykonywano z niej mury, arkatury, sklepienia lub ich części i łuki odciążające w murach, np. kamiennych. Mogła być eksponowana w murze lub nie; wtedy była przykrywana okładziną kamienną, sztucznym kamieniem, tynkami, mozaikami, malowidłami etc. Właśnie umiejętności łączenia różnych materiałów i technik zawdzięcza architektura rzymska w poszczególnych obiektach i realizacjach swoje gigantyczne rozmiary, techniczną perfekcję i estetyczne zróżnicowanie. Można powiedzieć, że pospołu z rozmaitymi marmurami i trawertynem ukształtowała ona oblicze rzymskich miast i oczywiście samego Wiecznego Miasta. Znaczenie tego rodzaju założeń materiałowo-technicznych w pełni docenił cytowany już kilkakrotnie Witruwiusz (ks. II, rozdz. 8): /.../ nie sądzę, żeby należało ganić budowle z cegieł byleby były dobrze Mimo to lud rzymski nie powinien wznosić w Rzymie budowli z cegieł /.../. Prawa państwowe nie pozwalają na miejscach publicznych stawiać grubszych murów niż na półtorej stopy /.../. Otóż mury zbudowane na grubość /.../ tylko jednej cegły /.../ nie mogą utrzymać więcej niż jedną kondygnację. Przy tak wielkim jednak znaczeniu Rzymu i ogromnej liczbie jego ludności trzeba dostarczyć wielkiej ilości mieszkań. /.../ rzecz sama zmusiła do szukania pomocy w wysokości budowli. Przeto przy pomocy kamiennych filarów, murów z palonej cegły i ścian z kamienia łupanego wznosi się wysokie gmachy, które podzielone na liczne kondygnacje pozwalają na budowę górnych pięter z widokiem na miasto, ku wielkiemu pożytkowi mieszkańców. Ceglane były konstrukcyjne partie murów – w tym łuki – Koloseum (78-80 i starszej o dwa i pół stulecia Bazyliki Maksencjusza na Forum Romanum (306-312 Nieco inaczej rozwiązano dziesięcioboczny korpus i wyniosłą kopułę nimfeum ogrodów Licyniusza Lukullusa (tzw. świątynia Minerva Medica), wzniesiony w III w. z cegły i betonu. Jego forma miała zresztą znaczenie dla dalszego rozwoju architektury aż po czasy bizantyjskie. Z cegły i betonu są też słynne mury obronne cesarza Aureliana w Rzymie z lat 270-275 Liczyły one 17 km długości przy potężnej wysokości 10-15 m i grubości 1,2 m. Cegła służyła do budowy akweduktów rzymskich i mostów, domów mieszkalnych, willi i pałaców, świątyń najrozmaitszych bogów i mauzoleów, gmachów sądowych i koszar, murów obronnych i twierdz, term, stadionów i cyrków na całym obszarze Imperium Romanum. W swoim czasie zaczęto jej używać do budowy bazylik, martyrionów, baptysteriów chrześcijańskich, należących do architektury późnoantycznej; przykładem mury kościoła Santa Pudenzjana w Rzymie. Renesansowy Kościół Kartuzów w Ferrarze Bizancjum Po upadku cesarstwa na zachodzie i po okrzepnięciu w nowych realiach na wschodzie (Bizancjum), technika budowania w cegle była wciąż żywa. Wznoszono z niej kopułowe kościoły Konstantynopola, mury, budowle prywatne i publiczne oraz rozmaite urządzenia. Technika łączenia kamienia z płaską, rzymską w genezie cegłą, dotarła na Ruś i na Bałkany. Z kolei w łacińskiej Italii w różnych okresach działali budowniczowie ze wschodu, co sprzyjało wymianie doświadczeń. Szczyt fasady katedry w Roskilde, Dania Podobnie jak wcześniej w ramach architektury wczesnochrześcijańskiej, tak i w Bizancjum (ale również w kościele łacińskim) materiał budowlany zyskiwał znaczenie symboliczne. Symbolizm ten stał się szczególnie wyrazisty w epoce dojrzałego średniowiecza. Każdy kamień (w tym również cegła) w murze kościoła, będącego obrazem Kościoła Chrystusowego, oznaczał chrześcijanina. Tego rodzaju interpretacje powodowały, że do materiału przeznaczonego na budowę świątyń podchodzono z powagą i szacunkiem. Ceramika w islamie W wieku VII, VIII i IX, wraz z błyskawiczną ekspansją islamu na Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej, w Hiszpanii i na Sycylii również i tam rozkwitła ceramika budowlana i zdobnicza. Jej dekoracyjność i zróżnicowanie nie miało sobie równych. Wykorzystywano tu odziedziczoną po starożytnych budowniczych umiejętność wznoszenia kopuł i łuków. Było to tym łatwiejsze, że do wznoszenia swych budowli Arabowie zatrudniali Koptów, Greków, Persów, Syryjczyków, czyli specjalistów różnych narodów, religii, ras i kultur, nie zwracając większej uwagi na sprawy ich przekonań. Na tym obszarze narodziła się w pewnym momencie koncepcja prefabrykowanych w elementach wsporników (pendentywy) i sklepień stalaktytowych, wykonywanych według podobnej zasady z różnych materiałów, z cegły stosunkowo najrzadziej. Na terenie Hiszpanii kwitła technika azulejos – glazurowanej cegły, produkowanej w celu zdobienia fasad budowli wznoszonych w stylu Mudejar (X-XVI w.). Również elewacje zewnętrzne i wnętrza budowli takich jak pałac Alhambra w Grenadzie, meczety Bagdadu, Damaszku, Kairu, Kordoby, a później także Konyi (Ikonium), Stambułu, Bursy, Adrianopola, gmachy publiczne: karwanseraje, bazary, cysterny, wodociągi wznoszone były i dekorowane z wykorzystaniem materiału ceramicznego. Karol Wielki „ceglasty” Gotycka cegła palcówka (egzemplarz uszkodzony w fazie suszenia, lecz wypalony i wykorzystany) Mur z cegieł z dekoracją zendrówkową, opactwo cysterskie w Mogile pod Krakowem Średniowieczna Europa korzystała również z cegły. O jej zaletach pisał np. filozof Izydor z Sewilii i mnich Raban, żyjący za czasów Karola Wielkiego. Przechowana na terenie Italii Północnej (głównie w Lombardii) umiejętność produkcji ceramiki budowlanej stała się jedną z podstaw wielkiego ruchu budowlanego w ramach próby odnowienia Cesarstwa Rzymskiego, podjętej przez Karola Wielkiego. Wyrazy tych dążeń widać było także w kolejnej próbie za czasów cesarzy Ottonów (dynastii saskiej). Niemniej jednak stwierdzić należy, że wielkie czasy cegły nadeszły dopiero w wieku XII i następnych, wraz z rozwojem architektury romańskiej i gotyckiej. Kamień lub cegła Cegła była podstawowym materiałem budowlanym na terenach płaskich, ubogich w kamień. Na pierwszym miejscu wymienić trzeba północną Italię, gdzie istniała właściwie „od zawsze”, oraz wybrzeża Bałtyku, gdzie na większą skalę objawiła się w XII wieku i później. Katedry, kościoły parafialne i założenia klasztorne, pałace miejskie, mury i zamki, mosty i bramy w Mediolanie, Pawii, Wenecji, Kremonie, Bolonii, Vincezy, Ferrarze, Weronie (ale również Rzymie czy Neapolu), wznoszone były z cegły lub z jej znacznym udziałem. To samo dotyczy zresztą również epoki nowożytnej. Funkcjonowały wtedy wielkie cegielnie miejskie i klasztorne, dostarczające materiału budowlanego i zdobniczego najwyższej jakości. Technikę budowania i zdobienia z użyciem materiałów ceramicznych „roznosili” po Europie strycharze i architekci z Północnych Włoch oraz budowniczowie klasztorni, przede wszystkim cystersi – wielcy budowniczowie dojrzałego średniowiecza. Ci ostatni doskonale potrafili łączyć ją harmonijnie z kamieniem. Architektura zakonów żebraczych: dominikanów i franciszkanów, czy to w Italii, Polsce, w Niemczech czy na Litwie jest w poważnej mierze ceglana. Wystarczy przytoczyć II Santo – bazylikę Św. Antoniego w Padwie, Satna Maria dei Frari w Wenecji, kościoły dominikańskie w Krakowie, Sandomierzu czy Wrocławiu. Od budowniczych klasztornych technika ceglana przechodzi bezpośrednio na fary miejskie i inne budowle. Są wśród nich np. trzynastowieczna katedra w duńskim Roskilde i we Wrocławiu oraz czternastowieczna katedra poznańska, chociaż akurat ceglane katedry są raczej wyjątkiem. Z czasem w Europie pojawiła się również, popularna szczególnie od XV w., technika zwana u nas pruskim murem. Cegła stanowiła tu wypełnienie konstrukcji szkieletowej. Brama Krakowska w Lublinie | Dziedziniec Collegium Maius w Krakowie 1 Po wiekach o produkcji takiej cegły pisał w swym traktacie o architekturze Marcus Vitruvius Pollo (Witruwiusz, ks. II rozdz. 8): Cegły trzeba wyrabiać z białawej gliny kredowej albo z czerwonej albo ze spoistej gliny piaszczystej. /..../ Wyrabiać zaś trzeba cegły na wiosnę albo w jesieni aby równomiernie wysychały/.../. Najprzydatniejsze jednak będą przygotowane na dwa lata wcześniej, przed upływem tego czasu nie mogą bowiem wyschnąć dostatecznie /.../. Od czasów sumeryjskich nic się pod tym względem nie zmieniło do dziś 2 Jak wynika z dalszego wykładu autor miał tu na myśli cegłę surową.

materiał który często wykorzystywano do budowy zamków